a) Hak Sahiplerinin Yasal Hakları:
Genel olarak memurlar, 10 kişiden fazla işçi çalıştıran işyerlerindeki işçiler ve bağımsız konutu bulunmayan emeklilere uzun vadede konut edindirme amacı ile konut edindirme yardımı yapılmasını öngören, 11.11.1986 tarih ve 3320 sayılı "Memurlar ve İşçiler ile Bunların Emeklilerine Konut Edindirme Yardımı Yapılması Hakkında Kanun", 1.1.1987 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Bu uygulama 01.01.1987’den, 31.12.1995 tarihleri arasında sürmüştür. 1.1.1996 tarihinden itibaren, 3320 sayılı Kanun yürürlükte kalmakla birlikte, Kanunun yardım miktarını belirleyen 3. maddesinin, önce 1996 yılı Bütçe Kanunu ile geçici olarak durdurulması daha sonra da 4160 sayılı kanun ile tümden kaldırılması ile işverenlerce yapılan konut edindirme yardımı kesintisi son bulmuştur. 29.12.1999 tarih ve 23921 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 588 sayılı "Konut Edindirme Hesaplarının Tasfiyesine Dair Kanun Hükmünde Kararname" ile 3320 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılmıştır.
3320 sayılı Yasa uyarınca toplanan paralar, Türkiye Emlak ve Kredi Bankasında, Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı (TOKİ) adına açılan hesapta toplanmıştır.
3320 Sayılı Yasanın amacına varması, hak sahiplerinin konut edindirme yardımından yararlanmaları, başka deyişle biriken paralarını konut edinmek üzere kullanmaları ile mümkün olacaktı. 588 sayılı KHK 'nın 3320 sayılı Yasanın uygulamasına son vermesi ile birlikte, hak sahipleri adına hesapta biriken ve artık konut edinme amaçlı kullanılamayacak olan paranın, elde edilen nemalarla birlikte hak sahiplerinin yararlanmasına sunulması, onların malvarlığında bir değer artışı sağlanması ile gerçekleştirilecektir.
Bunu sağlamak üzere, 588 sayılı KHK hükümlerine göre, Türkiye Emlak Bankası 'na ait gayrimenkullerin, Konut Edindirme Yardımı (KEY) hesapları toplamı karşılığının, Emlak Konut Anonim Şirketine ayni sermaye olarak devredilmesi yoluyla KEY hesaplarının tasfiyesi öngörülmüştür. Daha sonra Gayrimenkul Yatırım Ortaklığına (GYO) dönüştürülmesi öngörülen Emlak Konut A.Ş.'nin KEY hesabı karşılığına tekabül eden hisseleri, konut edindirme yardımı hak sahiplerine, başvuruları üzerine payları oranında hisse senedi olarak dağıtılacaktır.
Hak sahiplerine verilecek hisse miktarı, Sermaye Piyasası Kanunu ve ilgili diğer mevzuat çerçevesinde yapılacak değerleme esas alınarak tespit edilecektir. Bu amaçla Emlak Konut A.Ş.’ne ait arsaların ekspertiz işlemleri yapılmaktadır. Yaptığımız araştırmaya göre 2002 yılı sonu itibariyle ekspertiz raporlarına göre değeri 2 katrilyon lirayı aşan bu şirketin yüzde 61 'ine çalışanlar sahiptir.
588 Sayılı KHK'nın uygulanmasına ilişkin 18.5.2002 tarih ve 24053 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2000/575 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) çıkarılmıştır. Daha sonra da bu kararın uygulanmasını göstermek üzere 23.3.2001 tarihli R.G.'de yayınlanan 2001/1 sayılı Tebliğ çıkarılmıştır.
2000/575 sayılı BKK'nda, 3320 sayılı Kanun uyarınca adlarına konut edindirme yardımı yatırılan kişiler veya bunların kanuni mirasçıları hak sahibi olarak sayılmıştır. BKK'nın 6. maddesinde; "Bu kararın yürürlüğe girmesini müteakip altı ay içinde, kurum ve kuruluşlar, hak sahipleri adına yapılan yardım tutarları ile, emekli/sigorta sicil numaralarının yer aldığı listeleri T.Emlak Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğüne göndereceklerdir. Ayrıca, bu kurum ve kuruluşlarca talepte bulunan hak sahiplerine Konut Edindirme Yardımı bilgilerinin yer aldığı onaylı bir belge verilir. Listelerin gönderilmemesi veya eksik ya da yanıltıcı bilgi verilmesi halinde, sorumluları hakkında ilgili hukuki ve cezai hükümler saklıdır." Denilmektedir. Yani bu BKK'na göre konut edindirme yardımı kesen kurum ve kuruluşların, en geç 18 Kasım 2000 tarihine kadar, hak sahipleri adına yapılan yardım tutarları ile, emekli/sigorta sicil numaralarının yer aldığı listeleri T .Emlak Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğüne göndermiş olmaları gerekmektedir. 2001/1 sayılı Tebliğ gereği, Banka, kurum ve kuruluşların gönderdiği çizelgelerden hak sahiplerini tespit edecek ve Bankanın bağlı olduğu Bakanlık başvuruların kabulüne başlandığını Resmi Gazetede ve Banka Şubelerinde ilan edecektir. İlanın yapıldığını öğrenen hak sahipleri, ilanı müteakip 10 yıl içinde, adlarına yapılan yardımın nemalanmış tutarının belirlenmesi, ortaklık hakkının şirkete bildirilmesi ve TOKİ'nın Şirketteki şahsına ait oy hakkından ibaret temsil yetkisinin sona erdirilmesi amacıyla, talep formu, nüfus cüzdanının onaylı örneği, ad/soyadında meydana gelen değişiklikleri tevsik eden belge ile ikametgah adresine en yakın Banka Şubesine bizzat veya iadeli taahhütlü posta yoluyla müracaat edeceklerdir. Banka kabul tarihinden itibaren 6 ay içinde başvuruyu sonuçlandıracaktır. İşlemleri tamamlanan hak sahiplerine hisse senetleri teslim edilecektir.
Tebliğde ve BKK'nda bahsedilen talep formu, 2001/1 sayılı Tebliğ ekinde düzenlenmiştir. 2001/1 Sayılı Tebliğ gereğince, kurum ve kuruluşlar, konut edindirme yardımı bilgilerinin yer aldığı ve yukarıda bahsedilen Bankaya gönderilen çizelgelerdeki bilgilerle uyuşan onaylı bir belgeyi de talep edenlere vermek zorundadırlar.
Bu durumda hak sahiplerinin, Bakanlığın başvuruların kabule başlandığını ilan etmesinden sonra, kurum veya kuruluşlarına başvurarak ilgili talep formunu ve onaylı belgeyi talep etmeleri, talep formunu doldurup Emlak Bankasına (Lağvedildiğinden dolayı Ziraat Bankası) vermeleri, onaylı belgeyi de ihtilaf durumunda kullanmak üzere saklamaları gerekmektedir. Bazı kurumlar bununla ilgili bir iç genelge çıkararak, ilgililerin müracaatları halinde talep formunu kendilerinden alabileceklerini duyurmuşlardır. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarının büyük bir çoğunluğu ilgili Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) ve 2001/1 sayılı tebliğ uyarınca yapması gereken işlemleri hala sonuçlandırmamışlardır.
b) Hak sahiplerinin yasal mevzuatla ilgili hakları dışında başvurabilecekleri diğer hakları:
I- Anayasa Mahkemesinin 10.12.2001 tarihli, E:2001/425, K:200l/36l sayılı kararında; ,
"… mülkiyet hakkı kişiye sahibi olduğu şey üzerinde, yasalar çerçevesinde dilediği gibi tasarruf olanağı verir, toplum yararına aykırı olmamak kaydıyla malikin sahibi olduğu şeyi dilediği biçimde kullanma hakkı bulunmaktadır. Tasarrufu teşvik hesabında ilgili kişi adına toplanan tasarruf tutarları yanında bu kişiler için Devletin ve İş Kanunu hükümlerine göre işçi çalıştıran işverenlerin hesaba yasa gereği yapmak zorunda oldukları "katkı" ve "nema" üzerinde de ilgilinin mülkiyet hakkı bulunmaktadır." Denilmiştir. .
Anayasa Mahkemesi'nin bu kararından yola çıkarak, 3320 sayılı Yasa uyarınca adlarına, konut edindirme yardımı amacıyla para toplanan ve KEY hesaplarına yatırılan kişiler için de , kişisel KEY hesaplarında toplanan meblağ üzerinde mülkiyet hakları bulunduğunu söylemek mümkündür. Bunun kabulüyle, hak sahiplerinin mülkiyet haklarında bulunan bu meblağ üzerinde tasarruf haklarının bulunduğunu da kabul etmek zorunludur.
Öte yandan konut edindirme amaçlı yardımın, hisse senedi yatırımına dönüşmesi, özel hukuk sahasında cereyan etmektedir. Bilindiği üzere, özel hukuk sahasında Devlet yetkisinin kullanılmasıyla dayatmalar mümkün değildir. Başka deyişle, sermaye piyasasına yatırım, tarafların bunu arzu etmeleri durumunda söz konusu olabilmelidir. Kararnamede m. I/11I'teki, "…hisseleri, konut edindirme yardımı hak sahiplerine (Hak sahipliği açısından, kendisi için 1 aylık yardım yapılanla, daha fazla yapılanlar arasında bir fark yoktur.) başvuruları üzerine payları oranında hisse senedi olarak verilir "şeklindeki ibareyle de, bu görüş doğrulanır gözükmektedir.
Bu açıklamaların sonucuna göre, KEY hesabı sahipleri, ister hisse senedi devrini kabul edebilir, isterse hesaplarında biriken meblağın para olarak kendilerine iadesini talep edebilirler.
İkinci ödeme şeklini yani para olarak ödenmesini tercih eden hak sahipleri, ya Bankanın bağlı bulunduğu Bakanlığın başvuruları kabule başladığını ilan etmesinden sonra ya da bu ilanı beklemeksizin, öncelikle, kurum ve kuruluşlarına başvurarak, yukarıda bahsettiğimiz konut edindirme yardımı bilgilerinin yer aldığı onaylı belgeyi alarak (Kurumları bu belgeyi vermiyorlarsa ya da oyalıyorlarsa direk Bankaya da müracaat edebilir. Çünkü zaten kurumu BKK gereğince, 18 Kasım 2000 tarihine kadar, hak sahipleri adına yapılan yardım tutarları ile, emekli/sigorta sicil numaralarının yer aldığı listeleri T.Emlak Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğüne göndermiştir.) Mukim Bankaya ve TOKİ'ye müracaat etmeli ve KEY Hesabında biriken paralarının ve nemasının Konut Emlak A.Ş.'deki paylarına tekabül eden kısmının hesaplanarak, para olarak kendilerine iade edilmesini istemelidirler. Başvurularına red yanıtı geldikten veya 60 gün içinde cevap verilmemesi durumunda zımni red tarihinden itibaren 60 gün içinde idari yargıda dava açmaları gerekmektedir.
Burada KEY Hesabı sahibinin tek muhatabının Banka olup olmadığı tartışılmalıdır. Çünkü, burada bir de Bankanın bağlı olduğu Bakanlık, KEY hesabı sahibinin haklarını temsil eden TOKİ ve TOKİ'nin bağlı olduğu Başbakanlık vardır. Bence Başvururken Bankaya ve TOKİ'ye aynı dilekçeyle, aynı tarihte fakat ayrı ayrı müracaat edilmeli, dava açılırken de dava dilekçesinde hem Banka, hem de başbakanlık (TOKİ) muhatap gösterilmelidir.
2-KEY Hesaplarıyla ilgili ikinci sorun, hesapta biriken paranın, 29.12.1999 tarihine kadar hem TOKİ hem de Banka, bu tarihten sonra sadece Banka tarafından doğru değerlendirilip değerlendirilmediği sorunudur.
Kanun ve BKK gereği, Banka bu hesapta biriken paraların bakiyesine 6 ay vadeli mevduata uygulanan oranda faizi tahakkuk ettirecektir. 2003 yılı 6 ay vadeli mevduat oranları üzerinde herhangi bir şaibe yoktur. Ancak bundan önceki yıllarda, bu paralara düşük faiz ödemek amacıyla, 6 aylık mevduat faizlerinin hep düşük tutulduğu yönünde iddialar vardır.
Bu gibi hususlar araştırılıp, herhangi bir şaibeye rastlanırsa, idari yargıda, söz konusu mablağın değerlendirilmesiyle ilgili tespit davası açılıp bir ilam alınarak, zarara neden olan yöneticiler hakkında suç duyurusunda bulunulabilir. Geriye dönük olarak 5 yıllık zararın tazmini yönünde davalar açılabilir.
3- Emlak Konut A.Ş. nin taşınmazlarının ekspertiz değerlerinin doğru saptanması da çok önemlidir. Bu nedenle bu aşamada da hak sahiplerinin, ya kendileri ya da sendikalar aracılığıyla iyi bir denetim kurmaları gerekmektedir.
c) KEY hesaplarının tasfiyesi ile ilgili değerlendirmelerimizin sonucu itibari ile şunları belirtebiliriz.
Son günlerde işyerlerinde, Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş.’ye hitaben bir
dilekçe dolaştırıldığı ve kişilere verilerek gönderilmesi istendiği bilgisini almış bulunmaktayız. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı gibi mevcut kanun, bakanlar kurulu kararı ve tebliğ uyarınca böyle bir dilekçe karşılığında para ödenmesi mümkün gözükmemektedir. Bu dilekçe ile ancak bir yargı yolu başlatılabilir. O nedenle üyelerimizin bu tür dilekçelere itibar etmemesinde fayda bulunmaktadır.
Sonuç olarak; Hak sahiplerinin başvurabileceği yollar şunlardır:
1) KEY hesaplarının tasfiyesi ile ilgili olarak BKK ve 2001/1 sayılı tebliğ uyarınca hisse senedi almak için başvurabilirler.
2) Hisse senedi olarak almak istemeyenler yani nakit para almak isteyenler yargı sürecini başlatabilirler.
3) Yukarıdaki her iki yönteme başvurmayıp (2000 yılından itibaren 10 yıllık başvuru süreleri vardır), Bakanlar Kurulu’nun bu hususta