Şu anda yaşamakta olduğumuz gibi büyük salgınlar sırasında sağlık emekçilerine ve sağlık hizmetine duyulan ihtiyaç artmakla birlikte, sağlık emekçilerinin etkin çalışmasını engelleyen baskı da artmaktadır. Bunların başında sağlık emekçilerinin salgın hastalığa karşı yeterli korunmaması gelmektedir. Daha önce yaşanmış (SARS salgını gibi) deneyimlerden yola çıkarak sağlık çalışanlarının sağlığının salgın sırasında nasıl korunabileceğiyle ilgili formüller geliştirilmelidir. Bunların başında izolasyon alanları oluşturma ve doğru yönetimi gelmektedir.
Çin 25 Şubat 2020’ye kadar yalnızca Hubei’de 3.387 sağlık emekçisinin enfekte olduğunu ve bunlardan 18’inin hayatını kaybettiğini açıklamıştır. Yine geçmiş yıllardaki Tayvan’daki SARS deneyiminde sadece bir hastanede tamamen ayrı birimlerde çalışan 17 sağlık emekçisinin enfekte olduğu ve bu durumun iki hafta içinde hastanedeki enfekte kişi sayısının 150’ye çıkmasına neden olduğu bilinmektedir.
Sağlık emekçilerinin bu süreçte yeterince korunmaması çalışma isteklerinde kayba, fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklara, artan sağlık hizmeti ihtiyacını karşılayamamaya neden olabilmektedir. Bu nedenle bu süreçte sağlık emekçilerini güçlendirmek çok önemlidir.
Sağlık emekçilerini olası bulaşlardan korumak için alınması gereken önlemler aşağıda belirtilmiştir.
1.İZOLASYON ALANLARI OLUŞTURMA
Ateş Kliniği
Triyaj işlemleri sağlık kuruluşlarının giriş bölümlerinde düzenlenecek alanlarda ateşli hastaları veya solunum yolu enfeksiyonu belirtileri taşıyan hastaları saptamaktan başlamalı, bu hastaların ayrı mekanlarda tanı ve tedavilerinin yapılması sağlanmalıdır.
Şüpheli hastaların diğer hastalarla ve sağlık çalışanlarıyla temasını azaltan özel poliklinikler kurulmalıdır. Sadece bu hastaların izleneceği merkezler oluşturulmalıdır. Yatırılması gereken hastalar için gerekli alt yapıya sahip izolasyon bölümleri oluşturulmalıdır.
Sağlık tesisinde nispeten bağımsız bir ateş kliniği kurulmalıdır. Bu alana geçişler “üç bölge, iki geçit” prensibine uygun olarak kontamine alan, potansiyel kontamine alan ve temiz alan olarak ayrılmalıdır. Alanlar arasında tampon bölgeler oluşturulmalıdır.
Kontamine cisimler için bağımsız bir geçit oluşturulup cisimlerin potansiyel kontamine alandan kontamine alana doğru tek yönlü gönderilmesi sağlanmalıdır. Kontamine bölgedeki dezenfekte edilmemiş cisimler hareket ettirilmemelidir.
Sağlık personelinin koruyucu ekipmanlarını giyip çıkarabilmesi için prosedürlere uygun alanlar oluşturulmalıdır.
Alan Düzenlemesi
Bağımsız bir muayene odası, laboratuvar, gözlem odası ve resüsitasyon odası kurulmalıdır.
Hastaların ön taramasını yapmak için bir ön muayene ve triyaj alanı oluşturulmalıdır
Tanı ve tedavi alanları ayrılmalı; epidemiyolojik öyküsü olan (yurtdışı seyahat öyküsü, COVID-19 tanılı ya da şüpheliyle yakın temas vb.) ve ateş ve/veya solunum semptomları olan hastalar şüpheli COVID-19 hasta bölgesine yönlendirilmelidir. Ateşi olan ancak bulguları (kuru öksürük, nefes darlığı) veya epidemiyolojik öyküsü olmayan hastalar genel ateşi olan hasta alanına yönlendirilmelidir.
Hasta İle İlgili Yapılacak İşlemler
Ateş ve öksürüğü olan her hastanın tıbbi cerrahi maske takması kurum girişlerinde sağlanmalıdır.
Aşırı kalabalığı önlemek için sadece hastaların bekleme alanına girmesine izin verilmeli, çapraz enfeksiyondan kaçınmak için hastanın ziyaret süresi en aza indirilmelidir.
Hastalar ve aileleri semptomların erken tanımlanması ve gerekli önleyici faaliyetler hakkında eğitilmelidir.
Tarama, Başvuru ve Dışlama
Şüpheli hastalara tetkik yapılmalıdır.
Testleri negatif sonuç veren herhangi bir hastada test, 24 saat sonra tekrarlanmalıdır. Bir hastanın iki negatif tetkik sonucu varsa ve klinik belirtiler uyumsuzsa, COVID-19 tanısı dışlanabilir ve hastaneden taburcu edilebilir. Bu hastalarda, klinik bulgularına dayanarak COVID-19 dışlanamazsa, tanı dışlanana veya doğrulanana kadar her 24 saatte bir ek tetkik yapılmalıdır.
Pozitif tetkik sonucuna sahip olgular tedavi sürecine alınmalıdır (genel izolasyon ünitesi veya izole yoğun bakım ünitesinde).
İzolasyon Ünitesi Alanı
İzolasyon ünitesi alanı; bir gözlem ünitesi alanını, izolasyon ünitelerini ve bir izolasyon yoğun bakım alanını içerir.
Negatif basınç odasına sahip sağlık hizmeti sağlayıcıları, ilgili gereksinimlere uygun olarak standart prosedürleri uygulamalıdır.
İzolasyon ünitelerine erişim kesin olarak sınırlandırılmalıdır.
İzolasyon Ünitesi Gereksinimleri
Şüpheli ve tanısı doğrulanmış olan hastalar farklı ünitelere yerleştirilmelidir.
Şüphelenilen hastalar ayrı ayrı odalarda izole edilmelidir. Her oda özel banyo gibi olanaklarla donatılmalı ve hastanın faaliyetleri kendi ünitesiyle sınırlı olmalıdır.
Tanısı doğrulanmış hastalar aynı odada yatak mesafesi 1-2 metreden az olmayacak şekilde yerleştirilebilir. Odada banyo gibi olanaklar bulunmalı ve hastaların faaliyetleri izolasyon ünitesiyle sınırlı olmalıdır.
Hastalar Açısından Dikkat Edilmesi Gerekenler
Aile ziyaretleri ve bakıcılık talepleri reddedilmelidir. Hastaların sevdikleriyle etkileşimi kolaylaştırmak için elektronik iletişim cihazlarına izin verilmelidir.
Hastalar COVID-19’un daha fazla yayılmasını önlemelerine yardımcı olacak şekilde eğitilmeli ve cerrahi maskelerin nasıl takılacağı, ellerin nasıl yıkanacağı, öksürünce ne yapılacağı, tıbbi gözlem ve ev karantinasının ne olduğu konusunda bilgilendirilmelidir.
- SAĞLIK ÇALIŞANLARI İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Çalışma Anında Dikkat Edilecekler
– Bir ateş kliniği ve izolasyon ünitesinde çalışmadan önce kişiler, kişisel koruyucu ekipmanı nasıl takacakları ve çıkaracakları konusunda sıkı bir eğitimden geçmelidir.
– Personel ekiplere ayrılmalıdır. Her ekip bir izolasyon odasında en fazla 4 saat çalışmalıdır. Ekipler izolasyon odalarında (kontamine alanlar) farklı zamanlarda çalışmalıdır.
– İzolasyon ünitelerine giren ve çıkan personel sıklığını azaltmak için her ekip için tedavi, muayene ve dezenfeksiyon işlemleri grup olarak düzenlenmelidir.
– Görevden ayrılmadan önce personel, solunum yolları ve mukozasından kaynaklanacak olası enfeksiyonlardan korunmak için gerekli kişisel hijyen rejimlerini uygulamalıdır.
– Sağlık kuruluşlarında ihtiyacı karşılamaya yetecek miktarda el antiseptiği bulundurulmalıdır. Sağlık emekçileri korunma ekipmanı olmadan ve yeterli koşullar sağlanmadan çalışmaya, koronavirüs şüphesi veya tanısı almış hastaları muayene ve tedaviye zorlanmamalıdır.
– Koronavirüs enfeksiyonlu bir hastaya temas eden herhangi bir sağlık çalışanına test yapılmalıdır.
Çalışanlara kendi kendini değerlendirme, semptom bildirimi ve hastalıkta evde kalma gibi konularda tavsiyelerde bulunulmalıdır.
– Yemek ve dinlenme aralarıyla birlikte uygun çalışma saatleri uygulaması sürdürülmelidir.
– Sağlık çalışanı; telafi edici/giderici eylemde bulunuluncaya kadar, yaşama ya da sağlığa yönelik sürekli veya ciddi bir tehlike arz eden çalışma ortam ve durumlarına geri dönmek zorunda olmamalıdır.
– İşyerinde COVID-19 kapılması durumu meslek hastalığı sayılmalıdır.
– Zihinsel sağlık ve danışmanlık kaynaklarına erişim sağlanmalıdır.
– Yönetimle çalışanlar ve sendika temsilcileri arasındaki işbirliğine olanak tanınmalıdır.
Çalışma Ortamıyla İlgili Dikkat Edilecekler
Hastanelerde temizlik işlemleri daha sık olarak uygulanmalı ve enfeksiyon kontrol komitelerinin önerdiği usullerde yapılmalıdır.
Formaların temizlik vb. nedenlerle kurum dışına çıkarılması önlenmeli ve temizlikleri hastaneler tarafından yapılmalıdır.
Sağlık Çalışanlarının Dikkat Etmesi Gerekenler
Tüm sağlık kurumdaki tüm çalışanlar tıbbi maske takmalıdır.
Acil servis, enfeksiyon hastalıkları polikliniği, göğüs hastalıkları polikliniği, endoskopik inceleme odası (endoskopi, bronkoskopi, laringoskopi gibi), radyoloji ve stomatoloji departmanında çalışan tüm personel cerrahi maske yerine birinci seviye korumalı tıbbi koruyucu maske (N95) kullanmalıdır.
Şüpheli veya tanısı doğrulanmış hastadan solunum yolu örneği alırken ikinci seviye koruma önlemlerine (tek kullanımlık cerrahi bone, koruyucu tıbbi maske (N95), iş kıyafeti, tek kullanımlık koruyucu üniforma, tek kullanımlık lateks eldiven, koruyucu gözlük) uyulmalı ve tam yüz koruma siperi kullanılmalıdır.
İzolasyon alanlarındaki öncü sağlık çalışanları – sağlık personeli, tıp teknisyenleri, hasta bakıcılar, temizlik ve taşıma görevlileri dahil olmak üzere – bir izolasyon alanında kalmalı ve izinsiz dışarı çıkmamalıdır.
Sağlık çalışanının bağışıklığını geliştirmek için besleyici bir diyet sağlanmalıdır.
İşteki tüm çalışanların sağlık durumu – vücut sıcaklığı ve solunum yetmezliği semptomları dâhil olmak üzere – izlenmeli ve kaydedilmeli; ortaya çıkan psikolojik ve fizyolojik sorunlar ilgili uzmanların yardımıyla zamanında giderilmelidir.
Sağlık çalışanının ateş gibi ilgili semptomları varsa, derhal izole edilmeli ve tetkik yapılmalıdır;
İzolasyon alanında çalışan sağlık çalışanları, izolasyon alanındaki çalışmalarını bitirip normal hayata döndüklerinde, önce SARS-CoV-2 için tetkik edilmelidir. Test negatifse, tıbbi gözlemden çıkarılmadan önce 14 gün boyunca belirli bir alanda izole edilmelidir.
- SAĞLIK SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİNE DAİR ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
Salgın süresince Genel Sağlık Sigortası kapsamı dışında kalanlar kapsama alınmalı, her türden katkı/katılım payı uygulamaları kaldırılmalıdır.
Tüm MHRS randevuları iptal edilmelidir. Hastaneler kronik ve onkolojik hastalıkların dışında gerek poliklinik gerekse ameliyathane olarak sadece zorunlu ve acil hastalara hizmet vermelidir. Elektif ameliyat ve işlemler ile kontrol hastalarının randevuları ertelenmelidir.
Kaynaklar:
– Handbook of COVID-19 Prevention and Treatment – Zhejiang Üniversitesi Tıp Fakültesi
– https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/bulasicihastaliklar-haberler/ulusal-pandemi-hazirlik-plani.html
– Protecting Health Care Workers during the COVID-19 Coronavirus Outbreak –Lessons from Taiwan’s SARS response – Jonathan Schwartz1, Chwan-Chuen King2, and Muh-Yong Yen3
– Koronavirus Hastalığı (Covıd-19) Salgını: Sağlık Çalışanlarının Hakları, Rolleri Ve Sorumlulukları Sağlık Çalışanlarının Sağlığı Ve Güvenliği-Who
– Kuşkulu ya da Teyit Edilmiş Covıd 19 Hastalarıyla İlgilenen Sağlıkçılar İçin Enfeksiyon Önleme Ve Kontrolüyle İlgili Sorular Ve Yanıtlar-Who
EKLER
Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü COVİD-19 Rehberi (Bilim Kurulu Çalışması)
Covid-19 Önleme ve Tedavi El Kitabı