Can Şafak
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2008 Çalışma Hayatı İstatistikleri’ni Temmuz ayında yayınladı. İstatistikler toplu pazarlık sürecine ilişkin pek çok veriyi de ortaya koyuyor. Bakanlık istatistikleri bütünüyle siyasi amaçlarla şişirilmiş, çoğunlukla gerçekle uzaktan yakından ilgisi olmayan ve genel olarak da bilimsel değeri bulunmayan, uluslararası kaynaklarda yer almayan/kayda değer bulunmayan sayılar yığını.
Gene de bu istatistikler kimi noktalarda önemli ve gerçeğe çok yakın sayılar/bilgiler de içeriyor. Bunlar arasında toplu iş sözleşmelerine ilişkin doğrudan Bakanlık işlemlerine dayanarak istatistiklere alınan veriler, toplu pazarlık sürecine ilişkin sayısal durumun ortaya konulması açısından olduğu kadar, sendikalaşma oranlarına ilişkin gerçeğe yakın tahminler yapılabilmesi açısından da gerçekten önemlidir. Bakanlık istatistiklerinde, yaklaşık yüzde 60 olarak açıklanan sendikalaşma oranının gerçekte yüzde 6 civarında olduğu -Sosyal Güvenlik Kurumu verileriyle birlikte- bu verilerden tahmin edilebilmektedir. Böyle bir tahmini, Sendika.Org’ta “İşçilerin sendikalaşma oranı yüzde 6,51” başlıklı bir yazıyla, 22 Ocak 2009 tarihinde Bakanlığın sendikalaşma oranını yüzde 58,65 olarak tespit eden 2009 Ocak istatistiklerinin açıklanmasının ardından yayınlamıştım.
Bu yazının amacı sadece, toplu pazarlığın kapsamında yıllardır süregelen istikrarlı gerilemeye ilişkin son sayısal verilere işaret etmektir.
Gene de bu istatistikler kimi noktalarda önemli ve gerçeğe çok yakın sayılar/bilgiler de içeriyor. Bunlar arasında toplu iş sözleşmelerine ilişkin doğrudan Bakanlık işlemlerine dayanarak istatistiklere alınan veriler, toplu pazarlık sürecine ilişkin sayısal durumun ortaya konulması açısından olduğu kadar, sendikalaşma oranlarına ilişkin gerçeğe yakın tahminler yapılabilmesi açısından da gerçekten önemlidir. Bakanlık istatistiklerinde, yaklaşık yüzde 60 olarak açıklanan sendikalaşma oranının gerçekte yüzde 6 civarında olduğu -Sosyal Güvenlik Kurumu verileriyle birlikte- bu verilerden tahmin edilebilmektedir. Böyle bir tahmini, Sendika.Org’ta “İşçilerin sendikalaşma oranı yüzde 6,51” başlıklı bir yazıyla, 22 Ocak 2009 tarihinde Bakanlığın sendikalaşma oranını yüzde 58,65 olarak tespit eden 2009 Ocak istatistiklerinin açıklanmasının ardından yayınlamıştım.
Bu yazının amacı sadece, toplu pazarlığın kapsamında yıllardır süregelen istikrarlı gerilemeye ilişkin son sayısal verilere işaret etmektir.
Çift yıllarda bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinin kapsamındaki işçi sayısı, 2006’da 304.392 iken, 2008 yılında 262.786’ya gerilemiştir. 2005 yılında 587.456 olan tek yıllarda bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinin sayısı 2007 yılında, 466.429’a düşmüştü. Buna göre bağıtlanan toplu iş sözleşmelerinin kapsamındaki işçi sayısında ortaya çıkan daralma çift yıllarda 41.606, tek yıllarda ise 121.027’dir. 2005 ve 2008 yılları arasında 162.633 işçi toplu pazarlık sürecinin kapsamı dışına çıkmıştır. Çift yıllardaki daralma yüzde 13,66, tek yıllardaki daralma ise yüzde 20,60’dır. İki yıllık dönemler halinde baktığımızda –toplu iş sözleşmelerinin genel olarak iki yıllık süreler için bağıtlandığı gerçeğinden hareketle- toplu pazarlığın kapsamındaki işçi sayısı 2006 ve 2007 yılları için 770.821, buna karşılık 2007 ve 2008 yılları için 729.215’tir. Bu süreçte 41.606 işçi toplu pazarlık kapsamı dışına çıkmıştır ki bu daralma ise yüzde 5.39’dur.
Gerileme özel sektörde kamu sektörüne göre daha da dikkat çekicidir. Çift yıllarda toplu pazarlık kapsamındaki işçi sayısındaki gerileme kamuda yüzde 8,62, özel sektörde yüzde 16,84’tür. Bu oranlar tek yıllarda kamuda yüzde 15,91, özel sektörde ise yüzde 29,39’dur.
Toplu pazarlık kapsamındaki işçi sayılarının, aktif –aidat ödeyen- sendikalı işçi sayısının tespitinde en önemli gösterge olduğu genel olarak kabul edilmektedir. Yani bu gerileme esasen sendikalı işçi sayısındaki gerilemeyi ifade etmektedir.
Bakanlık istatistiklerinde 06.07.2009 tarihi itibariyle yürürlükte olan ya da hizmet akdine dönüşmüş tüm toplu iş sözleşmelerine ilişkin veriler de yer almaktadır. Bu verilere göre de toplam sendika üyelerinin sayısı 789.533’tür ve toplu iş sözleşmeleri kamuda 360.972, özel sektörde ise 428.561 işçiyi kapsamaktadır. Toplu pazarlık kapsamındaki işçilerin yüzde 45,72’si kamuda, yüzde 54,28’i özel sektörde çalışmaktadırlar.
Bu veriler, toplu pazarlık sürecinde “kapsam dışı personel” olgusuna ilişkin olarak da fikir vermektedir. 06.07.2009 tarihi itibariyle toplu pazarlık sürecinin kapsamındaki 27.171 işyerinde toplam 1.257.173 işçi çalışmaktadır, ancak sendika aidatı ödeyenlerin –sendika üyelerinin- sayısı 789.533, dayanışma aidatı ödeyenlerin sayısı ise 142.037’dir. Yani 931.570 işçi toplu sözleşme kapsamındadır ve 325.603 işçi “kapsam dışı personel” statüsündedir. Bu oran yüzde 25,90’dır. Kamu-özel ayrımında baktığımızda, bu oran kamuda yüzde 29,43, özel sektörde ise yüzde 22,99’dur. Kamuda kapsam dışı personel oranının özel sektöre göre oldukça yüksek olması dikkat çekicidir.
Bakanlık istatistiklerinde 06.07.2009 tarihi itibariyle yürürlükte olan ya da hizmet akdine dönüşmüş tüm toplu iş sözleşmelerine ilişkin veriler de yer almaktadır. Bu verilere göre de toplam sendika üyelerinin sayısı 789.533’tür ve toplu iş sözleşmeleri kamuda 360.972, özel sektörde ise 428.561 işçiyi kapsamaktadır. Toplu pazarlık kapsamındaki işçilerin yüzde 45,72’si kamuda, yüzde 54,28’i özel sektörde çalışmaktadırlar.
Bu veriler, toplu pazarlık sürecinde “kapsam dışı personel” olgusuna ilişkin olarak da fikir vermektedir. 06.07.2009 tarihi itibariyle toplu pazarlık sürecinin kapsamındaki 27.171 işyerinde toplam 1.257.173 işçi çalışmaktadır, ancak sendika aidatı ödeyenlerin –sendika üyelerinin- sayısı 789.533, dayanışma aidatı ödeyenlerin sayısı ise 142.037’dir. Yani 931.570 işçi toplu sözleşme kapsamındadır ve 325.603 işçi “kapsam dışı personel” statüsündedir. Bu oran yüzde 25,90’dır. Kamu-özel ayrımında baktığımızda, bu oran kamuda yüzde 29,43, özel sektörde ise yüzde 22,99’dur. Kamuda kapsam dışı personel oranının özel sektöre göre oldukça yüksek olması dikkat çekicidir.
Kapsam dışı personel uygulamasıyla toplu sözleşme kapsamındaki işyerlerinde her dört işçiden birinin Anayasal hakları hukuk tanımaz biçimde toplu sözleşmelerle ellerinden alınmakta ve bu işçiler toplu pazarlık sürecinin dışında tutulmaktadırlar.
Toplu pazarlığın kapsamındaki gerileme trendi, sendikalaşma oranına ilişkin en doğrudan ölçüyü de ortaya koymaktadır.
www.sendika.org dan alınmıştır.